Lứa tuổi vị thành niên là từ 10 đến 19 tuổi và được
chia ra thành 3 giai đoạn: vị thành niên sớm (10 đến 13 tuổi), vị thành niên
giữa (14 đến 16 tuổi), vị thành niên muộn (17 đến 19 tuổi).
Tuổi vị thành niên là lứa tuổi có rất nhiều những
thay đổi đột ngột về mặt tâm sinh lý. Chính vì vậy mà các bậc làm cha làm mẹ
cần phải trang bị cho mình những kiến thức bổ ích về vấn đề này để kịp thời
phát hiện những thay đổi của con em mình, hiểu con em mình nhiều hơn và từ đó
có thể tìm ra được cách thức giáo dục con em cho phù hợp. Vậy tâm sinh lý lứa
tuổi vị thành niên có những đặc điểm gì nổi bật bạn hãy cùng HaHa tìm hiểu qua
bài viết sau đây nhé.
1. Những thay đổi về mặt sinh lý ở lứa tuổi vị thành
niên
Tâm sinh lý giai đoạn vị thành niên có những sự thay
đổi vượt bậc, điển hình đó là về mặt sinh lý, đây là sự thay đổi rất dễ nhận
thấy nhất và bất cứ ai cũng có thể biết được vì đó là sự khác biệt của các bộ
phận cơ thể con người.
Điển hình đó là sự phát triển mạnh mẽ về chiều cao,
cân nặng. Đây cũng là lý do vì sao những người không may sinh ra có thân hình
thấp bé, nhẹ cân lại hi vọng đến tuổi dậy thì trẻ sẽ thay đổi trở nên cao lớn.
- Thay đổi về mặt sinh lý ở nam vị thành niên
Ở lứa tuổi dậy thì sinh lý ở trẻ nam thì tinh hoàn và
dương vật to lên, da tinh hoàn sẫm màu lại, thanh quản mở rộng, vỡ tiếng, yết
hầu lộ ra. Tăng trưởng nhanh chóng về chiều cao, phát triển xương, cơ bắp, vai
ngực, cánh tay. Xuất hiện lông mu, ria mép. Có hiện tượng xuất tinh thường gọi
là mộng tinh. Các tuyến bã hoạt động mạnh và bắt đầu xuất hiện mụn trứng cá.
 |
| Mộng tinh là biểu hiện dậy thì sinh lý ở trẻ nam |
 |
| Trẻ nam khi dậy thì sẽ xuất hiện lông mu, ria mép |
- Thay đổi về mặt sinh lý ở nam vị thành niên
Ở lứa tuổi dậy thì sinh lý ở trẻ nữ có những đặc điểm
nổi bật như vú và núm vú phát triển, có quầng vú, mọc lông sinh dục như lông
mu, lông nách. Tử cung, âm đạo, buồng trứng phát triển to ra, xương hông nở ra,
phát triển chiều cao nhanh chóng, xuất hiện kinh nguyệt. Các tuyến bã hoạt động
mạnh, xuất hiện mụn trứng cá.
 |
| Ở lứa tuổi dậy thì các trẻ nữ thường xuất hiện mụn trứng cá |
 |
| Trẻ nữ vị thành niên có nhiều thay đổi trong cơ thể |
2. Những thay đổi về mặt tâm lý ở tuổi vị thành niên
- Bắt đầu xuất hiện tính độc lập
Đến lứa tuổi vị thành niên, trẻ bắt đầu có xu hướng
thể hiện tính độc lập, muốn thể hiện mình, tự mình tách ra khỏi sự bao bọc của
cha mẹ. Trẻ sẽ không còn thích sự theo dõi của bạn về những hoạt động của trẻ
hằng ngày, trẻ sẽ cảm thấy khó chịu khi bạn xen vào những việc làm riêng tư của
trẻ.
Đến giai đoạn này bạn các bậc làm cha mẹ sẽ nhận thấy
rằng đứa con của mình không còn ngoan ngoãn nghe lời của họ một cách răm rắp
như xưa nữa mà những mâu thuẫn dần dần xuất hiện. Thậm chí mâu thuẫn này càng
trở nên căng thẳng, quyết liệt hơn ở những gia đình có cha mẹ bảo thủ luôn muốn
kiểm soát con cái theo ý mình.
Đây là một điều hết sức dễ hiểu vì ở giai đoạn này,
trẻ luôn muốn thể hiện cái “tôi” của mình. Đây là một biểu hiện tâm lý rất đáng
quan tâm các bậc cha mẹ cần phải hết sức chú ý. Phải kiên trì, mềm mỏng tìm
hiểu thật kỹ nhu cầu và mong muốn của con em mình để từ đó tìm cách giáo dục
con cho phù hợp.
Thực tế có rất nhiều gia đình luôn suy nghĩ rằng chỉ
muốn tốt cho con nên áp đặt con cái tất cả mọi chuyện và không bao giờ lắng
nghe ý kiến của con mình. Luôn tìm cách kiểm soát trẻ ở mọi việc làm, hành
động. Điều này chẳng những không giúp ích được cho trẻ mà càng làm cho mâu
thuẫn giữa con cái và cha mẹ càng thêm căng thẳng hơn.
Ở lứa tuổi này trẻ không còn thích những sinh hoạt
gia đình mang tính kiểm soát mà chuyển dần sang những sinh hoạt bạn bè thể hiện
tính độc lập, cá tính riêng của mình. Do vậy thời gian này cha mẹ sẽ nhận thấy
trẻ không còn hứng thú với việc trò chuyện, tâm sự với gia đình mà thay vào đó
là hay đi ra ngoài, thích tụ tập với bạn bè hoặc ở phòng riêng một mình. Hiểu
được điều này thì bạn sẽ không còn cảm thấy bỡ ngỡ với những biểu hiện của con
mình nữa.
Trẻ vị thành niên thường có xu hướng tự đánh giá mình
cao hơn so với hiện thực, các em thích thổi phồng những khả năng của mình,
người ta thường nói một cách giàu hình ảnh là trẻ vị thành niên thích tự xem
mình là “ cái rốn của vũ trụ” , là nhân vật có tầm quan trọng nhất, mọi người
nên suy nghĩ và hành động như mình.Chính vì đánh giá không đúng khả năng của
mình nên các quyết định của trẻ ít dẫn đến thành công , những thất bại nho nhỏ
, những xích mích vụn vặt cũng có thể làm trẻ đau khổ dễ dẫn đến những hành vi
nông nổi.
 |
| Trẻ vị thành niên luôn muốn thể hiện "cái tôi" của mình |
- Bắt đầu cho sự trưởng thành
Đây là giai đoạn bắt đầu cho sự trưởng thành của trẻ.
Chính vì vậy trẻ luôn cố gắng để có thể khẳng định mình là một người đã lớn,
trẻ bắt chước những hành động, lời nói hay phong cách ăn mặc của một người
trưởng thành nào đó mà trẻ ngưỡng mộ. Đồng thời trẻ cũng mong muốn mọi người
xung quanh đối xử với mình như một người trưởng thành thật sự. Chính vì vậy các
bậc cha mẹ không nên mãi cho con em của mình là những đứa trẻ con mà bước vào
giai đoạn này hãy để trẻ thể hiện bản lĩnh của mình và tôn trọng những cái tôi cá
nhân của trẻ.
Không những vậy, một số trẻ cũng đã có những suy nghĩ
về tương lai như học tập, sự nghiệp. Tuy nhiên trẻ sẽ rất ít khi chia sẻ với bố
mẹ mà sẽ tâm sự với bạn bè cùng trang lứa.
Mặc dù không quấn quýt gắn bó với cha mẹ như lúc nhỏ
nhưng trong thâm tâm trẻ vị thành niên vẫn luôn luôn cần sự giúp đỡ chở che của
gia đình vì đó chính là điểm tựa vững vàng để trẻ bắt đầu bộc lộ khuynh
hướng tự khẳng định mình thông qua việc tự lựa chọn kiểu tóc, cách ăn mặc, tác
phong, cử chỉ, sở thích riêng… và giữa trẻ với bố mẹ bắt đầu có những khoảng
cách đầu tiên.
Nếu như ở tuổi thơ các em luôn xem bố mẹ thầy cô là
hình mẫu lý tưởng của mình thì trong lứa tuổi này trẻ bắt đầu “nhìn lại” thần
tượng, mặt khác do ít trải nghiệm, ít kiến thức xã hội nên sự đánh giá người
khác của các em khá cực đoan, cứng nhắc, những người được các em đánh giá cao
thì sẽ được các em tin tưởng, yêu quí, thích hoàn thành nhiệm vụ người đó giao
phó và tỏ rõ thái độ ngược lại với những người mà các em phát hiện ở họ
có những lời nói hành động tự các em cho là không đúng không tốt.
- Những thay đổi về mặt tình cảm
Sự trưởng thành về mặt thể chất sẽ cho thấy sự khác
biệt rõ rang về giới tính ở trẻ nam và trẻ nữ ở tuổi vị thành niên. Những thay
đổi này rất dễ nhận ra nên bản thân trẻ cũng nhận thức được sự khác biệt về
mình và những bạn bè xung quanh. Bắt đầu có những suy nghĩ so sánh, quan tâm
hơn đến vẻ đẹp bên ngoài cũng như những thay đổi ở những bộ phận khác nhau trên
cơ thể.
Chính sự thay đổi về mặt sinh lý này đã làm tiền đề
dẫn đến sự thay đổi về mặt tâm lý, trẻ bắt đầu nhận thức giới tính và biết rung
động, xao xuyến với bạn khác giới. Những cảm xúc này của trẻ đến bất chợt, tự
nhiên, trẻ bắt đầu có khái niệm tình yêu, biết cách thể hiện tình cảm với người
mà mình thích. Tuy nhiên nhiều lúc trẻ cũng sẽ không phân biệt được đâu là tình
yêu, đâu là tình bạn. Đặc biệt với những trẻ nữ thường rất hay mơ mộng về
chuyện tình cảm, chính vì vậy mà khi đổ vỡ trong tình yêu rất dễ dẫn đến sự
chán nản, ảnh hưởng đến việc học tập và cuộc sống.
Tình bạn với trẻ vị thành niên rất quan trọng, đối
với lứa tuổi này người bạn thân như “ cái tôi thứ hai” của mình, các em rất chú
ý đến phẩm chất của người bạn , sự thông minh nhanh trí, vốn kiến thức rộng về
mọi mặt chứ không chỉ đơn thuần là kết quả cao trong học tập. Người bạn được
các em đề cao là người biết chia ngọt sẻ bùi không bao giờ “phản” bạn, khi đã
tin tưởng trẻ có thể thổ lộ hết nội tâm, bày tỏ tất cả những suy nghĩ thầm kín
nhất vì vậy thường xuyên quan tâm đến bạn của con, quan tâm đến những hoạt động
chung của trẻ là việc làm hết sức cần thiết của các bậc cha mẹ có con trong độ
tuổi này.
Tuy nhiên không phải vì vậy mà các bật cha mẹ lại
quan tâm con bằng cách cấm đoán, ngăn cản tình cảm của tuổi học trò. Điều này
không chỉ gây ra những ảnh hưởng tâm lý nặng nề cho trẻ mà thậm chí còn nhận
lại sự phản kháng mạnh mẽ thiếu suy nghĩ của con em rồi để lại những hậu quả
đáng tiếc. Thực chất đây là những rung động đầu đời hết sức trong sáng và cũng
là sự phát triển tự nhiên của cảm xúc con người khi trưởng thành, có ghét, có
yêu. Chính vì vậy trong lúc này bố mẹ sẽ trở thành người bạn tâm tình, định
hướng, giáo dục giới tính cho trẻ để trẻ có được một tình yêu chân chính, đúng
nghĩa mà lại không ảnh hưởng đến việc học tập của mình.
 |
| Bố mẹ nên là người bạn tâm tình, định hướng, giáo dục giới tính cho trẻ |
- Những bước tiến về mặt trí tuệ
Có thể nói đến giai đoạn này, trí tuệ của trẻ vị
thành niên có những bước tiến vượt bậc. Điều này có được là do sự thừa hưởng
liên tục từ những thu nhập và tích lũy các kiến thức nhà trường, xã hội đến
thay đổi suy nghĩ, trẻ vị thành niên thường thích lập luận, suy diễn, nhìn sự
việc theo quan điểm lý tưởng hóa. Giai đoạn phát triển đặc biệt này chịu ảnh
hưởng rất nhiều từ điều kiện văn hóa, giáo dục, kinh tế của môi trường gia đình
và xã hội. Và đây cũng chính là giai đoạn phát triển mang đến sự lo ngại cho
các bậc cha mẹ, gia đình và xã hội.
Tuổi vị thành niên ở mỗi nền văn hóa khác nhau sẽ có
những đặc điểm riêng biệt nhưng nói chung còn bộc lộ tính phụ thuộc, khủng
hoảng về nhân cách và hoang mang về tâm lý. Các em muốn khám phá mình “tôi là
ai?”. Về mặt cơ thể thì lứa tuổi này đã có sự trưởng thành nhưng trẻ vẫn cần
được giúp đỡ, giáo dục đúng cách để phát triển đúng hướng, trở thành những con
người có ích cho xã hội.
3. Cha mẹ cần làm gì để có thể giúp đỡ trẻ vị thành
niên phát triển toàn diện về mặt tâm sinh lý
Chính những thay đổi bất ngờ về tâm sinh lý ở lứa
tuổi vị thành niên như vậy nên các bậc cha mẹ cần phải hết sức lưu ý, quan tâm
sâu sắc và điều quan trọng hơn hết là biết mình cần phải làm gì để có thể giúp
đỡ, giáo dục trẻ phát triển một cacsg toàn diện cả về tâm lý lẫn sinh lý.
Trước tiên các bậc phụ huynh cần phải thừa nhận một
điều là việc nuôi dạy một đứa trẻ ở lứa tuổi vị thành niên là rất khó, nhất là
giai đoạn trẻ mới bước vào độ tuổi này. Sự mệt mỏi về công việc, quỹ thời gian
hạn hẹp cùng với sự mâu thuẫn trong việc tìm ra hướng đi chung khiến cho các
bậc phụ huynh không thể làm tốt được nhiệm vụ của mình trong việc giáo dục trẻ
vị thành niên.
Biết là khó nhưng đối với những đứa trẻ ở lứa tuổi
này thì để có thể phát triển theo đúng hướng thì cha mẹ lại là những người đóng
vai trò hết sức quan trọng. Chính vì vậy mà đừng vì bất cứ một lý do nào đó mà
quên mất nhiệm vụ trọng đại này.
- Tìm hiểu về thế giới của trẻ vị thành niên
Hãy dành một ít thời gian tìm hiểu về thế giới của
trẻ vị thành niên, khi đó cha mẹ sẽ hiểu rõ được những đứa con của mình và từ
đó sẽ tìm ra được phương pháp dạy con tốt nhất. Tất nhiên ở giai đoạn này thì
phụ huynh đừng nên cho rằng mình là tất cả, quan tâm con cái bằng cách can
thiệp quá sâu vào mọi việc làm, hành động của con mà hãy làm một người bạn đúng
nghĩa với con của mình.
Cụ thể phụ huynh hãy luôn quan tâm, chú ý đến các em
ở trong cũng như ngoài phạm vi trường học. Tuy nhiên sự quan tâm này cũng phải
hết sức đặc biệt chứ không phải là sự kiểm soát khắc khe thì nó sẽ làm phản tác
dụng ngay tức khắc. Cho các em biết được cha mẹ luôn ở bên cạnh, lắng nghe,
chia sẻ và giúp đỡ các em bất cứ việc gì, tạo cho con em một cảm giác an toàn
và tình yêu thương vô điều kiện.
 |
| Bố mẹ hãy dành một ít thời gian tìm hiểu về thế giới của trẻ vị thành niên |
- Dành nhiều thời gian tâm sự với các em
Nên dành nhiều thời gian tâm sự với các em một cách
cởi mở, gần gũi, lắng nghe chia sẻ một cách chân thành, đừng vội vàng phán xét,
la mắng khi trẻ khặp phải một vấn đề nào đó. Đặc biệt đó là đối với vấn đề tình
cảm, sự xử lý thông minh của bố mẹ sẽ là chía khóa để con em có được một đời
sống tâm lý tình cảm trong sáng, lành mạnh ở lứa tuổi này.
Cha mẹ không nên phản ứng gay gắt, cấm đoán khi trẻ
có những biểu hiện tình cảm với bạn khác giới, hãy trò chuyện cùng trẻ, cho trẻ
biết đâu là nhiệm vụ quan trọng của trẻ lúc này, hãy luôn theo sát những biểu
hiện của trẻ để giúp trẻ vượt qua những khó khăn tình cảm đầu đời.
 |
| Bố mẹ nên dành nhiều thời gian tâm sự với các em |
- Giáo dục, cung cấp thông tin cho trẻ vị thành niên
Bên cạnh đó một điều hết sức quan trọng nữa đó là phụ
huynh cũng cần ý thức được vai trò của mình trong việc giáo dục con em. Việc
giáo dục con em sẽ có sự phát triển tốt nhất nếu như phụ huynh và thầy cô có sự
gắn kết chặt chẽ với nhau. Các cuộc nghiên cứu đã cho thấy khi phụ huynh được
cung cấp đầy đủ tin tức về việc học tập của con em, những hoạt động của nhà
trường và đời sống của các em trong nhà trường thì thành tích của các em sẽ có
sự tiến bộ rõ rệt.
Phụ huynh cũng nên chủ động liên hệ với thầy cô, nhà
trường để trao đổi về tình hình học tập cũng như những vấn đề nảy sinh ở con em
mình để từ đó có thể cũng nhau tìm ra cách giúp đỡ trẻ phù hợp.
Là một người cha, người mẹ thì ai cũng mong muốn con
em của mình có thể phát triển toàn diện cả về tâm sinh lý để trở thành một
người trưởng thành toàn diện. Tuy nhiên để đạt được điều đó thì vai trò của cha
mẹ không phải đơn giản, nhất là khi trẻ bước vào độ tuổi vị thành niên với
những thay đổi vượt bậc về tâm sinh lý này. Vì vậy cha mẹ phải biết cách tự
trang bị cho mình những kiến thức bổ ích về việc giáo dục con đúng cách. Hi
vọng với những thông tin bổ ích về tâm sinh lý tuổi vị thành niên trên đây sẽ
giúp các bậc cha mẹ hiểu thêm về con em mình và biết được mình cần phải làm gì
để giúp đỡ các con một cách tốt nhất.
 |
| Bố mẹ và nhà trường nên giáo dục và cung cấp đầy đủ thông tin cho trẻ vị thành niên |
Với những khó khăn mâu thuẫn trên có thể nói tuổi vị
thành niên là tuổi có nhiều đột phá quan trọng trong cuộc đời con người, nhưng
đây chỉ là những khó khăn tạm thời , có thể khắc phục nếu như cha mẹ thật sự
hiểu trẻ ,là bạn với trẻ, tôn trọng tính độc lập của trẻ, giáo dục giới tính và
tập dần khà năng xử lý tình huống cho trẻ… sẽ giúp trẻ vượt qua giai đoạn khủng
hoảng này và trưởng thành lành mạnh.
